Maskers af
Maskers af - Ondersteunt meditatie een authentieke leefstijl?
Niemand wil graag ‘onecht’ leven. Dat is ongemakkelijk, frustrerend en soms verstikkend. Maar echt en authentiek leven is ook niet gemakkelijk in onze cultuur. Dat merk je in je relaties en op je werk. Vaak klopt de manier waarop je je voelt helemaal niet met hoe je je gedragen moet. Want van binnen besef je wel hoe je je voelt, maar op je werk kun je niet alles tegen je manager zeggen. En ook in je relaties durf je niet altijd met je gevoelens voor de dag te komen. Eerlijk uiten wat je denkt en voelt maakt je meteen kwetsbaar en durf je dat aan met je partner? Soms wel, maar als het je een tijdje niet lukt voelt dat niet goed en zou je liever ook in een relatie helemaal jezelf kunnen zijn.
Een vriend van mij zat met dit probleem en wilde weten of meditatie je hierbij zou kunnen helpen. ‘In meditatie onderzoek je toch wie je werkelijk bent,’ zei hij me in een lang gesprek aan de telefoon. ‘Helpt dat nu om wel of niet authentiek in het leven te staan?’ Een goede vraag, maar niet eenvoudig te beantwoorden.
Trouw blijven aan je zelf
Authenticiteit blijkt immers nog al een complex gegeven. Wat is het? We zien gemakkelijker wat het niet is: iemand die altijd maar ‘doet alsof’, die niet eerlijk is en zich voor de schijn aanpast aan het systeem waarin hij leeft noemen we niet authentiek. En daar kunnen we moeilijk respect voor opbrengen. Waarom niet? Omdat we vinden dat je trouw moet blijven aan jezelf, aan je eigen persoonlijkheid, je eigen denken en voelen – ondanks krachten van buiten die je hiervan af proberen te brengen. Je bent tenslotte een individu en dat dien je waar te maken in het systeem waarin je leeft.
Ondersteunt meditatie dat? Ik vertelde mijn vriend: ‘Meditatie verheldert je persoonlijkheid, je wordt je gewaar van hoe je je gedraagt en van je innerlijke gevoelens. Als die niet met elkaar kloppen dan voel je daar de frustratie van en kun je keuzes maken om dat te veranderen . Maar of je daardoor vanzelf een authentieke persoonlijkheid wordt? Dat is dan nog een heel proces dat niet zo maar automatisch verloopt.’
Daar haakte mijn vriend op in. Hij had eens goed om zich heen gekeken naar mensen die mediteren en constateerde: ‘ Er zijn mensen die zeggen dat ze iedere dag mediteren en die toch in het dagelijkse leven heel onecht overkomen, soms zelfs behoorlijk hypocriet. Zie ik dat niet goed of zegt dit vooral iets over de krachteloosheid van meditatief zelfonderzoek?’ Ik kon mijn vriend uitleggen dat dit geen kwestie was van de zwakte van meditatie, maar van het verkeerd inschatten van de verwachtingen er van. Meditatie geeft ruimte aan persoonlijke groei, maar is geen therapie. Meditatie is zelfonderzoek, geeft zicht op je ervaringen, je gedachten en gevoelens en daarmee ruimte om die te veranderen. Maar of dat ook werkelijk gebeurt is iets waartoe meditatie je alleen maar uitnodigt, niet dwingt. De werkelijke kracht van meditatie is het zicht op de totale werkelijkheid waarin je verkeert, hier en nu. Toen we er over in gesprek raakten kwamen er een aantal interessante gezichtspunten aan het licht en werd ook de betekenis van meditatief zelfonderzoek helderder.
De waarde van een authentiek leven
Wat betekent ‘authenticiteit’ in onze maatschappij? Het is een woord dat we in alle mogelijke situaties gebruiken en dat vaak een grote waarde vertegenwoordigt, ook op de markt. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de prijzen die in de wereld van de kunst aan ‘authentieke kunstwerken van grote Meesters’ worden gegeven. Als een schilderij ‘echt door Rembrandt is geschilderd’, heeft het in onze cultuur een bijna onschatbare waarde. Maar als de authenticiteit van het schilderij in twijfel wordt getrokken en het mogelijk door een van zijn leerlingen is gemaakt, keldert de prijs ongekend. Dan worden er door experts met nieuwe, dure technieken stevige gevechten geleverd om de authenticiteit alsnog te bewijzen, want de als de authenticiteit vervalt is het geen geldmakende trekpleister meer in een gerenommeerd museum en verdwijnt het naar een achterkamertje.
Geldt dit ook voor een ‘authentiek leven’? Al voor WOII was er een aantal filosofen, vooral in existentiële kringen, die veel waarde hechtten aan authenticiteit als een nieuwe vorm van leven. Alleen daardoor zou voorkomen kunnen worden dat een dictatoriaal systeem zo’n totale greep zou krijgen op de mensen als in de daaraan voorafgaande jaren. Deze authenticiteit werd in de jaren 60/70 herontdekt als ‘sleutel voor een goed leven’ toen men ging beseffen dat men opnieuw gevangene was geworden van na-oorlogs systeem waar je ook niet onderuit kon: een systeem van ‘je eigen gevoelens en denken opzij zetten en samen gedisciplineerd en hard werken’.
Dit systeem was na WOII belangrijk om de door de oorlog verwoeste maatschappij weer van de grond af op te bouwen, maar waarom zou je er in de jaren 60/70 nog aan vasthouden als de opbouw in die jaren gerealiseerd leek? Met name de jongeren vonden dat het tijd geworden was om nu te kiezen voor wat je van binnen uit voelde en wat je graag zelf wilde realiseren. Zij wilden authentiek gaan leven. Zij waren zich daarbij bewust dat dit niet vanzelf zou gaan, omdat je dan patronen moest loslaten waarmee je was opgevoed, maar de behoefte was er: je wilde persoonlijk groeien om meer meester te worden over je eigen leven.
De omstandigheden bleken ook gunstig om aan deze behoeften te voldoen. De maatschappij was welvarender geworden en men kreeg de kans om het wat kalmer aan te doen. Veel mensen gunden zich toen tijd en geld om cursussen ‘persoonlijke groei’ te volgen. Met name de uit Amerika overgewaaide ‘groepswerk humanistische psychologie’ kreeg in Europa voet aan de grond en natuurlijk was een van de bekendste motto’s: leer uit het systeem te stappen dat je zo bekneld heeft en ga authentiek leven. Dat werd niet aan dovemansoren gezegd. Het voelde als een bevrijding.
De kelder opruimen
Gemakkelijk was het niet. Omdat ik in die tijd aan een paar groepen heb meegedaan, kan ik dit uit ervaring zeggen. De leider van de groep maakte duidelijk dat er een groot verschil was tussen ‘de buitenkant’ en ‘de binnenkant’ van je persoon. Aan de buitenkant kon het er allemaal fraai uitzien, misschien had je een leuke vrouw en kinderen en een goede baan en keek iedereen tegen je op, maar wat speelde er van binnen? Hadden we daar wel eens bij stil gestaan?
Eerlijk gezegd moesten een aantal van ons – en daar was ik zelf ook bij – toegeven dat ze daar nooit zo bij hadden stil gestaan en bleek het moeilijk de eigen gevoelens over bepaalde omstandigheden waar te nemen en onder woorden te brengen. Oude, verborgen patronen kwamen naar boven en dat was geen pretje om mee te maken. Gevoelens van verdriet, angst en frustratie kwamen naar boven, terwijl ik me niet eens bewust was dat ik die in me had. Bij mijn zoektocht kwam ik ook geheime verlangens tegen waarvoor ik me echt ging schamen. Eerst zei ik dan nog: dat is maar een verhaaltje, maak je er niet druk om. Maar dat bleken dan toch diep ingewortelde, onbewuste patronen in mij.
Om authentiek te leven moest ik echter deze troep uit mijn onderbewuste kelder onder ogen zien. Niet gemakkelijk, want ik wilde er voor het gemak liever overheen kijken. En het werd nog moeilijker en pijnlijker als er in de groep gevraagd werd dit met anderen te delen. Dat ging vaak met emoties gepaard, maar deed ik dat dan luchtte het op. Want anderen herkenden dit vaak ook en ik voelde me er door getroost en kon het los laten.
Authentiek voor de camera
Wat er toen in de jaren ‘60/70 begonnen is, blijkt nog steeds actueel. Misschien wel omdat we opnieuw in een virtueel systeem terecht komen dat ons helemaal wil opslokken. Maar nu zijn veel jongeren slim genoeg om het systeem van ‘het internet van alle dingen’ te gebruiken om zichzelf te bevrijden van ballast die ze kwijt willen. Ik verbaas me er soms over hoe concreet en zonder schaamte ze dit soms doen, met name op YouTube. Ik vertrouw er dan maar op dat dit hen authentieker maakt en meer bestand om zichzelf te blijven in een wereld waarin de virtuele technoreuzen zich meester proberen te maken van alle verborgen patronen van de burgers op deze planeet. Gewoon om er macht over te krijgen en er geld uit te slaan.
Ofschoon ik een vlog-leek ben, kijk ik af en toe op YouTube om te zien wat er speelt. Het valt me dan op dat het onder vloggers steeds normaler begint te worden om over hun diepere gevoelens, hun angstaanvallen, depressies of eetstoornissen te praten. Onlangs zag ik een jongen van rond de twintig die met zijn volgers zijn liefdesverdriet deelde. Hij bleek geoefend te zijn in eerlijk zijn voor de camera, want hij had al een paar documentaires over zijn leven gemaakt en daarmee veel volgers gekregen. Maar wat hem nu overkomen was! In verschillende afleveringen documenteerde hij zijn rouwproces. Alles deed hij uit de doeken: zijn slapeloosheid, gekke kooplust, dagenlang gekluisterd liggen op de bank, huilend voor de spiegel staan.
Het verbaasde me hoe open en eerlijk hij over alles was. Kennelijk was deze authenticiteit ook wat zijn volgers graag wilden zien en horen. En, toen de serie vlogs was afgelopen, kon hij zijn volgers – het bleken er inmiddels meer dan honderdduizend te zijn – danken voor de aandacht die ze hem hadden gegeven. Hij voelde zich erdoor getroost.
Veilig in de virtuele ruimte?
Zelf schreef ik hier over in mijn dagboek (nee, geen video online): ‘ Prachtig dat ook deze mensen de waarde van authentieke ervaringen belangrijk vinden in hun lifestyle en dat ook willen delen. En dat op YouTube, terwijl ik meende dat daar alles perfect moest zijn. Maar hoe veilig ben je als je je in zo’n virtuele ruimte bloot geeft? En wat doen de beheerders van YouTube met alle data die ze zo binnen krijgen? Welke algoritmes laten ze daarop los? En raken volgers nu niet gemakkelijk verdwaald in het donkere woud van andermans ellende?’
‘Onnodige zorgen? Misschien wel. De nieuwe generatie jongeren moet hier maar een antwoord op vinden. Misschien moet ik maar niet teveel vast blijven houden aan de tamelijk veilige omgeving van de groepen humanistische psychologie van vijftig jaar terug. Tijden veranderen. Waar ik wel nog benieuwd naar ben is of er nog een vervolg op kan komen. Want zo in de cloud kun je wel delen wat er met je persoontje aan de hand is, maar niet of en hoe je nog door meditatie verder kan doorstoten naar nog diepere lagen, tot je uitkomt bij de kern. Want dat is wel de ultieme authenticiteit.’
Zijn wie je echt bent
Deze laatste opmerking heeft betrekking op iets dat mij als een van de belangrijkste schatten uit de periode van vijftig jaar geleden zijn overgebleven. De cursussen en trainingen die toen ontstonden werden vaak ontwikkeld in combinatie met de uit Azië overgewaaide Boeddhistische filosofie. Daarin werd gesteld dat voorbij het persoonlijke zelf – dat voor het gemak ‘ego’ genoemd werd - er nog een uniek, onuitsprekelijk Zelf is dat alles omvat en oplost. Ook dat sloeg aan, vooral bij diegenen die in die tijd geen inspiratie meer konden vinden in de kerken en voor hun levensvragen nieuwe wegen wilden bewandelen.
Er ontstond toen een nieuw psychologisch gebied dat ‘transpersoonlijke psychologie’ werd genoemd, waarin mystieke en spirituele ervaringen van mensen en de transcendente aspecten daarvan de aandacht kregen. Een van de grondleggers hiervan, de Amerikaan Abraham Maslow, introduceerde daarvoor het begrip ‘transcendente zelf-realisatie’. Als het masker van de buitenkant van je is afgevallen en je begonnen bent om een authentieke persoonlijkheid te worden die standhoudt in het culturele systeem waarin je op een bepaald moment leeft, opent zich een perspectief naar wie je werkelijk bent. Dat realiseren is een sprong die alle begrip te boven gaat.
Hoe maak je die sprong? Van Osho, mijn spirituele leraar, leerde ik hoe meditatie je hierbij kan ondersteunen. Eens deed hij hierover de volgende wonderlijke uitspraak: ‘ Wees stil en luister naar je innerlijke stem. Waarachtige authenticiteit vindt alleen in het hier en nu plaats, want pas dan ben je verlost van wat niet echt is. Wat niet echt is komt uit het verleden of de toekomst, en dat is een ballast waardoor je nu niet authentiek kunt zijn. Wat achter je ligt in het verleden is niet meer. En wat nog niet gekomen is, is er nog niet. Dus maak je er geen zorgen over, anders sluit de poort van het hier en nu zich. Wees trouw aan dit moment, dan ben je authentiek. Geen verleden, geen toekomst, alleen dit moment, hier nu. Dit is de poort naar de eeuwigheid.’
Ondersteunt meditatie je zoeken naar authenticiteit? Ook al is je persoon nog niet volledig authentiek, in diepe meditatie ben je gewoon wie je bent. Meer is niet nodig. Dat is pure authenticiteit. Het is de unieke privé niche in het systeem waarin we leven.
Reacties zijn welkom via ojas@vgamsterdam.nl